05 พฤษภาคม 2565
กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ รักษาได้อย่างไร?
ภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) คือ ภาวะที่ผู้ป่วยมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (Urinary incontinence) ในขณะไอ จาม เดิน วิ่ง หรือยกของหนัก เกิดจากท่อปัสสาวะไม่สามารถปิดได้สนิทเมื่อมีกิจกรรมที่เพิ่มความดันภายในช่องท้อง ในขณะกักเก็บน้ำปัสสาวะ มักจะเกิดในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย
สาเหตุที่ทำให้ท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท เกิดได้จาก
- เยื่อบุท่อปัสสาวะฝ่อ (Atrophic urethra) เช่นในผู้ป่วยหมดประจำเดือน
- กล้ามเนื้อท่อปัสสาวะ หูรูดท่อปัสสาวะ และอุ้งเชิงกรานบาดเจ็บฉีกขาด ไม่แข็งแรง (Muscle weakness) จากการผ่าตัด การตั้งครรภ์และคลอดบุตร
- เนื้อเยื่อรองรับท่อปัสสาวะฉีกขาดหรือหย่อน (Loss of urethral support) จากการผ่าตัด การตั้งครรภ์และคลอดบุตร
- ระบบประสาทควบคุมกล้ามเนื้อและหูรูดท่อปัสสาวะบกพร่อง (Neurogenic urethral dysfunction) จากโรคหรือภาวะผิดปกติทางสมองและไขสันหลัง
อาการ
ผู้ป่วยจะมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ สัมพันธ์กับกิจกรรมที่เพิ่มความดันภายในช่องท้อง เช่น ไอ จาม เดิน วิ่ง หรือยกของหนัก หรือเรียกว่าอาการไอจามปัสสาวะเล็ด (Symptomatic stress urinary incontinence) สิ่งที่ผู้ป่วยพึงระลึกไว้เสมอคือ อาการไอจามปัสสาวะเล็ดไม่ได้หมายความว่าผู้ป่วยมีภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) อาจจะเกิดจากความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างที่มีความซับซ้อนมากกว่าท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท
ผู้ที่มีความเสี่ยงในการเกิดภาวะนี้
- มีประวัติการตั้งครรภ์และคลอดบุตรทางช่องคลอด หรือมีประวัติการคลอดบุตรยากต้องใช้อุปกรณ์ช่วยคลอด
- น้ำหนักตัวเกินเกณฑ์
- สูบบุหรี่เป็นประจำ
- มีประวัติการผ่าตัดหรืออุบัติเหตุที่บริเวณอุ้งเชิงกราน
- มีประวัติโรคหรือภาวะผิดปกติทางสมองและไขสันหลัง
- การได้รับยารักษาโรคประจำตัวบางชนิด เช่น ยารักษาโรคความดันโลหิตสูงกลุ่ม Alpha-blockers
การรักษา
- การหยุดสูบบุหรี่ และลดน้ำหนัก
- การใช้แผ่นซึมซับหรือผ้าอ้อม ในรายที่ไม่ต้องการรับการรักษาเนื่องจากอาการไม่มาก หรือไม่สามารถให้การรักษาได้เนื่องจากมีความเสี่ยงหรืออาจเกิดผลข้างเคียงที่รุนแรงจากการรักษา
- การฝึกกายบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอย่างถูกวิธี ทั้งการฝึกขมิบเพื่อเพิ่มความแข็งแรงและคลายเต็มที่เพื่อให้สามารถปัสสาวะออกได้สะดวก
- การใช้ยารับประทานหรือยาเหน็บช่องคลอด ได้แก่ ยาฮอร์โมนเอสโทรเจน ยารักษาโรคซึมเศร้าบางชนิดที่ส่งผลให้กล้ามเนื้อท่อปัสสาวะและหูรูดท่อปัสสาวะมีการหดเกร็งมากขึ้น ทั้งนี้จำเป็นที่จะต้องพิจารณาผลดีผลเสียและข้อห้ามของการใช้ยาแต่ละชนิด
- การใช้เครื่องกระตุ้นเพื่อช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน มักจะใช้ในรายที่ไม่สามารถทำการฝึกกายบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอย่างถูกวิธี
- การผ่าตัดแก้ไขกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ซึ่งเป็นการรักษาที่มีประสิทธิภาพสูง ในขณะเดียวกันทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนได้มากกว่าวิธีการรักษาอื่นข้างต้น ได้แก่ ภาวะติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ ภาวะปัสสาวะไม่ออกหรือออกลำบาก ภาวะปวดอุ้งเชิงกรานเรื้อรัง
ภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) เป็นภาวะที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต (Quality of life) แต่ไม่ใช่ภาวะที่ส่งผลอันตรายร้ายแรงต่อชีวิต (Life-threatening condition) ดังนั้นการพิจารณาให้การรักษา ผู้ป่วยมีส่วนสำคัญเป็นอย่างยิ่งในการตัดสินใจเลือกวิธีการรักษา ตามข้อมูลผลดีและผลเสียที่แพทย์ให้
อาการไอจามปัสสาวะเล็ด (Symptomatic stress urinary incontinence) ไม่ได้หมายความว่าผู้ป่วยมีภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) อาจจะเกิดจากความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างที่มีความซับซ้อนมากกว่าท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท ดังนั้นการได้รับการตรวจวินิจฉัยอย่างเหมาะสม ก่อนให้การรักษาจะช่วยให้ผู้ป่วยกลับมากลั้นปัสสาวะได้ดีขึ้น และเกิดผลข้างเคียงจากการรักษาน้อยที่สุด
ข้อมูลจาก : รศ. นพ. ภควัฒน์ ระมาตร์
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ คลิก!! ศูนย์ทางเดินปัสสาวะ ชั้น 4 โซน A
ภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) คือ ภาวะที่ผู้ป่วยมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (Urinary incontinence) ในขณะไอ จาม เดิน วิ่ง หรือยกของหนัก เกิดจากท่อปัสสาวะไม่สามารถปิดได้สนิทเมื่อมีกิจกรรมที่เพิ่มความดันภายในช่องท้อง ในขณะกักเก็บน้ำปัสสาวะ มักจะเกิดในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย
สาเหตุที่ทำให้ท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท เกิดได้จาก
- เยื่อบุท่อปัสสาวะฝ่อ (Atrophic urethra) เช่นในผู้ป่วยหมดประจำเดือน
- กล้ามเนื้อท่อปัสสาวะ หูรูดท่อปัสสาวะ และอุ้งเชิงกรานบาดเจ็บฉีกขาด ไม่แข็งแรง (Muscle weakness) จากการผ่าตัด การตั้งครรภ์และคลอดบุตร
- เนื้อเยื่อรองรับท่อปัสสาวะฉีกขาดหรือหย่อน (Loss of urethral support) จากการผ่าตัด การตั้งครรภ์และคลอดบุตร
- ระบบประสาทควบคุมกล้ามเนื้อและหูรูดท่อปัสสาวะบกพร่อง (Neurogenic urethral dysfunction) จากโรคหรือภาวะผิดปกติทางสมองและไขสันหลัง
อาการ
ผู้ป่วยจะมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ สัมพันธ์กับกิจกรรมที่เพิ่มความดันภายในช่องท้อง เช่น ไอ จาม เดิน วิ่ง หรือยกของหนัก หรือเรียกว่าอาการไอจามปัสสาวะเล็ด (Symptomatic stress urinary incontinence) สิ่งที่ผู้ป่วยพึงระลึกไว้เสมอคือ อาการไอจามปัสสาวะเล็ดไม่ได้หมายความว่าผู้ป่วยมีภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) อาจจะเกิดจากความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างที่มีความซับซ้อนมากกว่าท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท
ผู้ที่มีความเสี่ยงในการเกิดภาวะนี้
- มีประวัติการตั้งครรภ์และคลอดบุตรทางช่องคลอด หรือมีประวัติการคลอดบุตรยากต้องใช้อุปกรณ์ช่วยคลอด
- น้ำหนักตัวเกินเกณฑ์
- สูบบุหรี่เป็นประจำ
- มีประวัติการผ่าตัดหรืออุบัติเหตุที่บริเวณอุ้งเชิงกราน
- มีประวัติโรคหรือภาวะผิดปกติทางสมองและไขสันหลัง
- การได้รับยารักษาโรคประจำตัวบางชนิด เช่น ยารักษาโรคความดันโลหิตสูงกลุ่ม Alpha-blockers
การรักษา
- การหยุดสูบบุหรี่ และลดน้ำหนัก
- การใช้แผ่นซึมซับหรือผ้าอ้อม ในรายที่ไม่ต้องการรับการรักษาเนื่องจากอาการไม่มาก หรือไม่สามารถให้การรักษาได้เนื่องจากมีความเสี่ยงหรืออาจเกิดผลข้างเคียงที่รุนแรงจากการรักษา
- การฝึกกายบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอย่างถูกวิธี ทั้งการฝึกขมิบเพื่อเพิ่มความแข็งแรงและคลายเต็มที่เพื่อให้สามารถปัสสาวะออกได้สะดวก
- การใช้ยารับประทานหรือยาเหน็บช่องคลอด ได้แก่ ยาฮอร์โมนเอสโทรเจน ยารักษาโรคซึมเศร้าบางชนิดที่ส่งผลให้กล้ามเนื้อท่อปัสสาวะและหูรูดท่อปัสสาวะมีการหดเกร็งมากขึ้น ทั้งนี้จำเป็นที่จะต้องพิจารณาผลดีผลเสียและข้อห้ามของการใช้ยาแต่ละชนิด
- การใช้เครื่องกระตุ้นเพื่อช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน มักจะใช้ในรายที่ไม่สามารถทำการฝึกกายบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานอย่างถูกวิธี
- การผ่าตัดแก้ไขกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ซึ่งเป็นการรักษาที่มีประสิทธิภาพสูง ในขณะเดียวกันทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนได้มากกว่าวิธีการรักษาอื่นข้างต้น ได้แก่ ภาวะติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ ภาวะปัสสาวะไม่ออกหรือออกลำบาก ภาวะปวดอุ้งเชิงกรานเรื้อรัง
ภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) เป็นภาวะที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต (Quality of life) แต่ไม่ใช่ภาวะที่ส่งผลอันตรายร้ายแรงต่อชีวิต (Life-threatening condition) ดังนั้นการพิจารณาให้การรักษา ผู้ป่วยมีส่วนสำคัญเป็นอย่างยิ่งในการตัดสินใจเลือกวิธีการรักษา ตามข้อมูลผลดีและผลเสียที่แพทย์ให้
อาการไอจามปัสสาวะเล็ด (Symptomatic stress urinary incontinence) ไม่ได้หมายความว่าผู้ป่วยมีภาวะไอจามปัสสาวะเล็ด (Genuine stress urinary incontinence) อาจจะเกิดจากความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างที่มีความซับซ้อนมากกว่าท่อปัสสาวะปิดไม่สนิท ดังนั้นการได้รับการตรวจวินิจฉัยอย่างเหมาะสม ก่อนให้การรักษาจะช่วยให้ผู้ป่วยกลับมากลั้นปัสสาวะได้ดีขึ้น และเกิดผลข้างเคียงจากการรักษาน้อยที่สุด
ข้อมูลจาก : รศ. นพ. ภควัฒน์ ระมาตร์
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ คลิก!! ศูนย์ทางเดินปัสสาวะ ชั้น 4 โซน A
